Wpływ jakości światła na zdrowie, odporność i produkcję zwierzęcą – światło sztuczne a dobrostan zwierząt

Produkcja drobiu – poprawa kondycji ptaków, redukcja zagrożenia ptasią grypą, regulowanie gospodarki hormonalnej, poprawa produkcji zwierzęcej

Oświetlenie dla kur niosek

Kury nioski wymagają sterowanego oświetlenia sztucznego o odpowiednim fotoperiodzie, czyli dobowym cyklu świecenia (zwykle 12–16 h światła) i spektrum, aby zapewnić optymalną produkcję jaj, rozwój kości i układu odpornościowego. Badania wykazują, że doświetlanie białym światłem LED o pełnym spektrum podnosi gęstość mineralną kości i ich wytrzymałość, co przekłada się na lepsze zdrowie szkieletu ptaków. Z kolei zastosowanie barwy niebiesko korzystnie wpływa na parametry immunologiczne – u niosek oświetlonych niebiesko-zielonym LED stwierdzono znaczny wzrost stężeń immunoglobulin A i M (IgA, IgM) w surowicy, co świadczy o wzmocnionej odporności zwierząt. Dodatkowo, doświetlanie promieniowaniem UVB (np. specjalnymi lampami UVB-LED) znacząco zwiększało gęstość mineralną kości oraz produkcję jaj w późnym okresie nieśności. Przykładowo, w badaniach z 2019 wykazano, że pisklęta niosek otrzymujące dodatkową ekspozycję UVB-LED miały wyższą gęstość kości i o łącznej powierzchni jajko przypadającej jednostka wyższy uzyski nieśności. Te wyniki potwierdzają, że dobór widma i natężenia światła w kurnikach niosek istotnie wpływa zarówno na efektywność produkcji jaj, jak i na zdrowie kości oraz funkcje odpornościowe ptaków.

Światło ciepłobiałe (2700K) oraz światło czerwone ma zdecydowanie uspokajający wpływ na nioski, które względem siebie bywają agresywne, a także agresji mogą ulegać koguty. 

Oświetlenie dla kur brojlera

W hodowli brojlerów kluczowe jest zapewnienie środowiska świetlnego wspierającego szybki wzrost i równomierny przyrost masy ciała przy jednoczesnym ograniczeniu stresu. Eksperymenty z oświetleniem LED wskazują, że odpowiednio dobrane widmo znacząco poprawia parametry produkcyjne oraz stan zdrowia ptaków. Galosi i wsp. (2021) zastosowali w fermie brojlerów specjalny program świetlny i zauważyli istotny wzrost masy końcowej ptaków oraz jednorodności stada, bez wykrywalnego wzrostu poziomu kortykosteronu (braku nadmiernej reakcji stresowej). Dodatkowo badania literaturowe zestawione w przeglądzie wskazują, że krótkofalowe niebieskie światło LED (ok. 460–480 nm) sprzyjało zwiększeniu masy narządów limfatycznych (węzły chłonne, śledziona) i poprawie odporności, przy jednoczesnym zmniejszeniu negatywnych zachowań. W praktyce oznacza to, że stosowanie niebieskiego źródła LED może poprawiać odporność brojlerów, a intensywne białe światło LED pozytywnie wpływa na przyrosty, nie pogarszając samopoczucia zwierząt. Optymalizacja światła (zarówno widmo jak i natężenie) pozwala maksymalizować efektywność hodowli brojlerów o 4-11%.

Oświetlenie wylęgarni

Oświetlenie w wylęgarni wpływa na rozwój piskląt już podczas inkubacji jaj. Eksperymenty pokazują, że zastosowanie rytmu światła podczas inkubacji może wspomagać wczesny rozwój ptaków. Yin i wsp. (2024) badali wpływ sztucznego oświetlenia (światło białe LED) podczas inkubacji jaj brojlerów i stwierdzili, że pisklęta wyklute przy światłach miały wyższą masę ciała już w pierwszych dniach życia w porównaniu do grupy kontroli (inkubowanej w ciemności). Co ciekawe, nie zaobserwowano istotnych różnic we wskaźnikach immunologicznych (poziomach IgA, IgM ani stosunku heterofil/limfocyt) między tymi grupami, a zwierzęta hodowane przy świetle wykazywały normalne zachowania i parametry stresowe. W innym badaniu Li i wsp. (2021) pokazali, że doświetlanie kolorowym światłem podczas inkubacji modyfikowało rozwój po wykluciu: pisklęta wychowane przy niebieskim i białym świetle LED osiągały lepsze przyrosty i odporność w pierwszym tygodniu życia, natomiast czerwone światło zwiększało stężenie IgG u dwutygodniowych brojlerów. Obydwa przykłady wskazują, że nawet krótki cykl świetlny w wylęgarni może korzystnie modyfikować odporność i rozwój brojlerów po wykluciu.

Oświetlenie dla indyków

Badania dotyczące wpływu sztucznego oświetlenia u indyków są nieliczne, ale ujawniają istotne zależności związane przede wszystkim z migotaniem światła LED. Taylor i wsp. (2024) wykazali, że różnice w częstotliwości migotania lamp mogą wpływać na śmiertelność i przyrost masy indyków: ptaki hodowane przy „widocznym” migotaniu 30 Hz miały statystycznie wyższą śmiertelność i niższą masę ciała niż te w warunkach braku zauważalnego migotania (195 Hz). Z kolei brak migotania wiązał się z istotnie lepszym wynikiem przeżywalności, co sugeruje, że używanie źródeł światła o częstotliwości poza progiem percepcji ptaków poprawia dobrostan indyków. Dodatkowo, warunki migotliwe zwiększały częstość zmian dermatologicznych (np. zapalenia poduszek) i obniżały jakość piór, co wskazuje na większe problemy zdrowotne i stres u ptaków w mniej optymalnych warunkach świetlnych. W hodowli indyków szczególnie należy unikać źródeł LED o niskiej częstotliwości migotania (np. poniżej 50 Hz), ponieważ może to znacznie pogorszyć zdrowie, rozwój i dobrostan ptaków.

Oświetlenie dla kaczek

W hodowli kaczek istotną rolę odgrywa zarówno długość dnia, jak i spektrum światła. Eksperymenty House’a (2020) wykazały, że doświetlanie piskląt kaczek Pekin emitującym UV diodami LED zmniejszało ich podatność na stres. Kaczki wychowane przy oświetleniu UV miały znacznie niższe poziomy kortykosteronu, niższy stosunek heterofil/limfocyt oraz mniejsze asymetrie ciała (wskaźnik chronicznego stresu) niż ptaki kontrolne. Dodatkowo wykazywały krótszy czas reakcji i potrzebowały więcej prób do wywołania odruchu, co razem sugeruje obniżoną reaktywność lękową. Z kolei badanie Hefnawy i wsp. (2024) dotyczące kaczek muscovie (jeden z nowszych eksperymentów nad oświetleniem wśród kaczek) pokazało, że zastosowanie światła niebieskiego LED znacząco poprawiało wskaźniki dobrostanu zwierząt. Kaczki wychowywane przy niebieskim świetle miały podobną masę ciała do grupy kontrolnej, ale wykazywały mniej zachowań agresywnych (grzebanie piór) oraz znacznie krótszy czas trwogi (tonic immobility) i niższy poziom kortyzolu we krwi. Poprawiła się również ocena jakości upierzenia. Te wyniki sugerują, że zastosowanie niebieskiego oświetlenia LED może ograniczać stres i negatywne zachowania u kaczek, nie pogarszając przyrostów masy (światło białe). Reasumując, zarówno obecność spektrum UV (korzystna dla zmniejszenia stresu), jak i użycie barwy niebieskiej (poprawiającej zachowania społeczne i stan upierzenia) pozytywnie wpływają na dobrostan chowu i hodowli kaczek.

Oświetlenie dla gęsi

W hodowli gęsi, zwłaszcza ras liczonych na nieśność (gęś biała), kluczowy jest dobowy cykl świecenia i barwa światła wpływające na układ rozrodczy. Gęsi mają silnie uwarunkowany instynkt wysiadywania, dlatego skrócenie dnia świetlnego zmniejsza instynkt wysiadywania i sprzyja nieśności. Badanie Huang i innych (2024) zrewolucjonizowało to podejście: porównano krótszy dzień (9 h światła) z dłuższym (15 h) u gęsi Zhedong białych i zidentyfikowano zmiany hormonalne regulujące dojrzewanie jajników. Odkryto, że wydłużony dzień powodował znaczący wzrost hormonów stymulujących rozwój pęcherzyków jajnikowych i owulację oraz ograniczał zachowania wysiadywania, co w sumie zwiększało produkcję jaj. Innymi słowy, fotoperiod wpływał bezpośrednio na mechanizmy hormonalno-genetyczne nieśności: „wydłużony fotoperiod reguluje wysiadywanie gęsi i w konsekwencji zwiększa stopień nieśności”. Te wyniki sugerują, że w hodowli gęsi sztuczne doświetlanie w okresie lęgu (np. zwiększanie długości dnia za pomocą lampek LED) może znacznie poprawić efektywność rozrodczą i dobrostan ptaków poprzez zredukowanie nadmiernego pobudzenia układu hormonalnego kierującego zachowaniami rujkowymi.

Bydło – w zależności od fazy płciowej krów mlecznych, wpływ na żywienie, wydzielanie hormonów i wzmacnianie odpornoścsi

Oświetlenie dla bydła mlecznego

Intensywność i długość oświetlenia mają udokumentowany wpływ na wydajność mleczną. Zwłaszcza okres zasuszenia krowy jest krytyczny – krótszy dzień świetlny sprzyja przyszłej produkcji mleka. Alward i pozostali (2025) porównali krótką dobę światła (8h) z długą (16h) w okresie zasuszenia u krów holsztyńskich i zaobserwowali, że krowy z krótszym dniem wyprodukowały nawet o ok. 3,2 kg mleka więcej dziennie niż grupy z długą dobą. Jest to spójne z mechanizmem hormonalnym: krótszy dzień zwiększa aktywność melatoniny, co podnosi wydajność gruczołu mlekowego. Natomiast w trakcie laktacji praktyką jest wydłużanie dnia (do 16–18h) w celu utrzymania wysokiego pobrania paszy i produkcji mleka (dłuższy dzień stymuluje prolaktynę). W dłuższej perspektywie oznacza to, że sezonowe i sztuczne zarządzanie oświetleniem (np. redukcja światła przed wycieleniem, rozszerzenie oświetlenia po wycieleniu) może optymalizować produkcję. Wyniki te podkreślają, że w krowach mlecznych cykl dobowy decyduje o wydajności i zdrowiu układu rozrodczego i gruczołu mlekowego, a zaburzenia rytmów dobowych mogą wpływać na zdrowie metaboliczne macicy i produkcję mleka.

Oświetlenie dla bydła opasowego

Niestety, brak jest specjalistycznych badań oświetleniowych przeprowadzonych u bydła opasowego. Przegląd literatury akcentuje, że temat ten jest słabo przebadany. Można jednak zakładać, że hodowla bydła opasowe ma wyraźne dobowe rytmy aktywności i wydalania, dostosowane do naturalnych cykli. Stuhlträger i pozostali (2024) podkreślają, że intensywność i fotoperiod są kluczowe dla dobrostanu przeżuwaczy, mimo że istnieje niewiele badań potwierdzających szczegółowe efekty. Brak odpowiednich okresów ciemności (np. permanentne doświetlanie) może zaburzać rytmy hormonalne (melatoninę, kortyzol) i pogarszać adaptację zwierząt do środowiska. Na obecnym etapie rekomenduje się zachowanie naturalnych cykli dnia i nocy (np. ok. 12–14 h światła w lecie, 8–10 h zimą) oraz unikanie nagłych zmian fotoperiodu, aby zapewnić zwierzętom łagodne rytmy biologiczne zgodne z adaptacją przeżuwaczy do światła dziennego.

Oświetlenie dla cieląt i jałówek

W badaniu Alwarda i inni (2025) na krowach młodych zauważono, że krowy eksponowane na krótszy dzień podczas okresu zasuszenia (8 h) osiągały później wyższą wydajność mleka. Choć dotyczy to już dorosłych krów, można sądzić, że młode cielęta reagują podobnie – dostęp światła reguluje ich apetyt i hormony wzrostu. Zwrócono również uwagę, że choć krowy preferują krótszy fotoperiod, to natężenie światła powinno być wyższe niż w przypadku bydła mlecznego czy opasowego. Ponadto przeglądowy artykuł Stuhlträgera i in. (2024) wskazuje, że u bydła czynniki świetlne są kluczowe dla metabolicznej i hormonalnej regulacji organizmu. W praktyce oznacza to, że utrzymywanie naturalnego dobowego cyklu świecenia (z wyraźnym odrębnym okresem nocnym) sprzyja prawidłowemu rozwojowi cieląt i dojrzewaniu jałówek oraz ich zdrowiu odpornościowemu. Niewłaściwe oświetlenie (np. zbyt długi dzień przez cały rok) mogłoby zaburzać wyrównany wzrost i dojrzewanie układu nerwowego i immunologicznego młodych krów.

Trzoda chlewna – redukcja ryzyka wystąpienia ASF, wpływ na dobrostan zwierząt, gospodarka hormonalna i pobieranie pożywienia

Oświetlenie dla tucznika

U tuczników (roczna trzoda opasowa) wpływ parametrów świetlnych na przyrosty masy jest stosunkowo niewielki. Scaillierez i inni (2024) badali różne natężenia oświetlenia (niska: 45 lx, średnia: 198 lx, wysoka: 968 lx) i nie stwierdzili istotnych różnic w średnim przyroście dziennym ani wadach tusz pomiędzy grupami. Wyniki te sugerują, że tuczniki są w stanie adaptować się do szerokiego zakresu natężeń światła bez negatywnych efektów produkcyjnych. Przegląd tematyczny van Nieuwamerongena (2024) podkreśla, że fotoperiod i intensywność mogą wpływać na pobór paszy i rytmy dobowy świń, ale w praktyce dane są niejednoznaczne. Dobowy cykl świecenia reguluje rytm wydzielania hormonów – np. kortyzol narasta tuż przed zapaleniem oświetlenia, a melatonina wzrasta po jego wyłączeniu – co oznacza, że zasypywanie tuczników bez wyraźnego okresu ciemności może zaburzać metabolizm. Niemniej, dostępne badania nie wskazują na przyrosty masy niższe przy tradycyjnych dniach 16–18 h w porównaniu z krótszym dniem. Podsumowując, producenci trzody chlewnej w obecnych systemach oświetleniowych (10–12 h światła) utrzymują dobre przyrosty, a główne znaczenie ma raczej zapewnienie regularnych okresów ciemności (odwzorowujących noc), niż sama długość dnia. Nowoczesne metody hodowli trzody chlewnej uwzględniają imitację wschodów i zachodów, czyli łagodne rozjaśnianie i ściemnianie światła. Nagłe zmiany jasności narażają zwierzęta gospodarskie na stres, rozregulowanie hormonalne i zagrożenia związane z obniżeniem odporności.

Oświetlenie dla macior

Wpływ oświetlenia na lochy dotyczy głównie sezonowej reprodukcji i zdrowia metabolicznego. Badania wskazują, że fotoperiod silnie reguluje wydzielanie hormonów rozrodczych. Zastosowanie światła UVB u świń poprawia syntezę witaminy D3, co wpływa na gospodarkę wapniowo-fosforanową matki i zdrowie miotu (lepsza mineralizacja kości prosiąt).Lochy, podobnie jak tucznik potrzebują stabilnego cyklu dzień–noc, aby ich organizm mógł regularnie produkować melatoninę (ważną dla synchronizacji cykli płodności) i minimalizować stres oksydacyjny. Podsumowując, choć brakuje szczegółowych badań dotyczących macior, przyjmuje się, że utrzymywanie naturalnego fotoperiodu (ok. 12–14 h światła dziennie) i unikanie nagłych zmian świetlnych jest korzystne dla ich zdrowia, hormonalnej równowagi i zdolności rozrodczych.

Oświetlenie dla warchlaków

We wcześniejszych fazach odchowu również istotna jest jakość światła. Griffioen i pozostali (2023) sprawdzili wpływ wydłużonego fotoperiodu (16 vs 8 h światła) na prosięta w tuczu (warchlaki) i odkryli, że krótszy dzień sprzyjał nieznacznie lepszemu wzrostowi i trawieniu. Młode świnie w grupie krótkiego dnia miały wyższą masę ciała i wyższy średni przyrost dzienny niż w grupie długiego dnia, a przy tym znacznie lepsze wskaźniki zdrowia jelit (bardziej gęste odchody). Wyniki te sugerują, że od razu po odsadzeniu nadmierne doświetlanie nie jest potrzebne, a 8-godzinna doba świetlna może poprawić adaptację prosiąt. Van Nieuwamerongen i współautorzy (2024) wskazują ponadto, że cykl świecenia zasadniczo reguluje zachowania pokarmowe i rytmy hormonalne u młodych świń. W praktyce oznacza to, że korzystne są stabilne okresy światła i ciemności: jasno oświetlony dzień stymuluje żerowanie, natomiast ciemność sprzyja odpoczynkowi i regeneracji. Podsumowując, warchlaki powinny mieć dostęp zarówno do wystarczającej ilości światła dziennego, jak i do spokojnej nocy – optymalnie 8–10 godzin światła dziennie.

Podsumowanie

Z przeanalizowanej literatury naukowej jasno wynika, że potrzeby zwierząt w gospodarstwie rolnym mogą być zróżnicowane i mieć bardzo różny wpływ na produkcję zwierzęcą obejmującą produkcję mleka, mięsa, jaj czy pierza. Kondycja i zdrowotność danego gatunku zwierząt również są uzależnione od długości dnia świetlnego, od intensywności światła czy barwy świecenia. 

Dobrze zaprojektowane oświetlenie, odpowiednie lampy i cykl sterowania lamp to nie tylko podejście, które zwiększy opłacalność gospodarstwa. Jest to także rozwiązanie ekologiczne – znacząco może poprawić się dobrostan hodowli zwierząt. Dobre to oświetlenie wpływa na niższe ryzyko chowu poprzez: poprawę jakości żywienia, przyswajania związków organicznych, regulację gospodarki hormonalnej, przyswajanie witaminy D, mikro i makroelementów, redukcję agresji. I odpowiednie warunki chowu nie zawsze wynikają z wydłużania doby świetlnej. Są to wszystko bardzo ważne pojęcia w kontekście bioasekuracji, kosztów energii elektrycznej czy wielkości produkcji na jednostkę pogłowia. 

Jeżeli jesteś zainteresowany dokładnym analizą Twojego przypadku – zgłoś się do nas. Napisz jaką hodowlę prowadzisz, prześlij nam wymiary pomieszczenia (a najlepiej projekt budowlany) i pogłowie hodowlane. Przedstawimy Ci zapotrzebowanie na właściwe natężenie oświetlenia, liczbę lamp oświetlenia głównego oraz możliwą liczbę lamp oświetlenia uzupełaniającego (niebieskiego lub czerwonego), dedykowany ściemniacz oświetlenia oraz przedstawimy najlepszy program świetlny. Z nami poprawisz wielkość produkcji i zredukujesz ryzyko chorób takich jak ASF, ptasia grypa czy pryszczyca i wielu innych. W końcu „Lepiej zapobiegać niż leczyć”!

Artykuł został przygotowany w oparciu o badania z lat 2019–2024 publikowanych m.in. w czasopismach Poultry Science, Animal Science, Veterinary Science, Animals, Animal Production and Welfare oraz Journal of Dairy Science i Applied Animal Behaviour Science. 

pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
mdpi.com
sciendo.com
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
doaj.org
farmingfuturefood.com
farmingfuturefood.com
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
bmcvetres.biomedcentral.com
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
frontiersin.org
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
colab.ws
colab.ws.